Hội chứng mệt mỏi mãn tính

Theo trang Medscape, một trong những tin tức y khoa nổi bật trong năm 2015 là sự thừa nhận về một tình trạng bệnh lý khá đặc biệt: mệt. Cho đến nay, những người có triệu chứng của căn bệnh này ở Việt Nam không phải là hiếm. Phần lớn các bác sĩ cho là bệnh nhân chỉ bị bệnh giả bộ (hysteria) hoặc rối loạn thần kinh tim, rối loạn thần kinh thực vật, đôi khi còn bị kết luận là suy nhược thần kinh.

Căn bệnh mới này được gọi là Hội chứng mệt mỏi mãn tính (Chronic fatigue syndrom: CFS) hay Bệnh không dung nạp gắng sức toàn thân (Systemic exertion intolerance disease:SEID). Dưới đây là một số thông tin vắn tắt về căn bệnh, được tác giả   Stephen J Gluckman  trình bày ở trang uptodate.com

TỔNG QUAN

Hội chứng mệt mỏi mãn tính (CFS), cũng được gọi là bệnh không dung nạp gắng sức nạp (Seid), là một rối loạn gây ra tình trạng mệt không giải thích được, liên tục, và đôi khi suy nhược.

(Ảnh minh họa: Nguồn Internet)

Sống với CFS/Seid có thể khó khăn vì hầu hết mọi người, bao gồm cả các bác sĩ đang có hiểu biết rất hạn chế về lý do tại sao hoặc làm thế nào CFS/Seid phát triển. Ngoài ra, các lựa chọn điều trị còn rất hạn chế. Mặc dù CFS/Seid không làm rút ngắn cuộc sống, nhưng nó có thể có một ảnh hưởng sâu sắc đến chất lượng cuộc sống của bạn.

TRIỆU CHỨNG

Mệt mỏi dai dẳng là dấu hiệu của hội chứng mệt mỏi mãn tính (CFS), còn gọi là bệnh không dung nạp gắng sức toàn thân (Seid).

(Ảnh minh họa: nguồn Internet)

• Thông thường, sự mệt mỏi xuất hiện đột ngột, thường sau một nhiễm trùng như nhiễm trùng đường hô hấp trên hoặc nhiễm bạch cầu đơn nhân.
• Bạn có thể có một số triệu chứng khác nhưng than phiền chủ yếu vẫn là mệt.
• Hoạt động thể chất làm cho các triệu chứng tồi tệ hơn.
• Thông thường, những người có CFS/Seid hay hoạt động ở mức cao trước đó và không có một lịch sử đáng lo ngại quá mức về việc bị ốm. Bạn không có nhiều vấn đề về thể chất, chẳng hạn như đau lưng mãn tính, nhức đầu kinh niên, … đại loại như vậy.

Nhiều người, nếu không phải hầu hết những người có CFS/Seid có triệu chứng thể chất mà không có nguyên nhân nào tìm ra sau khi khám và/hoặc thử nghiệm. Ngoài sự mệt mỏi, bạn có thể có một hoặc nhiều điều sau đây:

• Sự gia tăng mệt mỏi sau khi tập thể dục hoặc khi gắng sức
• Rối loạn trí nhớ và khả năng tập trung
• Khó ngủ
• Chóng mặt khi đứng lên

Tình trạng mệt toàn thân và việc thiếu một nguyên nhân mang tính chất cụ thể làm cho việc đối phó với bệnh này rất khó khăn. Mọi người có thể nghi ngờ rằng bạn đang tạo nên những triệu chứng, và chính bạn nhiều khi cũng tự hỏi không biết điều gì đang xảy ra với mình. Do đó, cảm giác tức giận, thất vọng, và trầm cảm là phổ biến với CFS/Seid.

Các dấu hiệu và triệu chứng của CFS/Seid cũng có thể xảy ra kèm với một số bệnh khác. Vì vậy, nên khám bác sĩ để được loại trừ các những nguyên nhân có thể. Tuy nhiên, CFS/Seid cũng có thể xảy ra cùng một lúc với các bệnh khác, mà không phải là quan hệ nhân-quả..

NGUYÊN NHÂN

Nguyên nhân của hội chứng mệt mỏi mãn tính (CFS), cũng được gọi là bệnh không dung nạp gắng sức toàn thân (Seid) chưa được biết. Một số giả thuyết cho là nhiễm trùng mãn tính Epstein Barr virus, bệnh Lyme, hội chứng dị ứng toàn bộ, hội chứng mẫn cảm với nhiều chất hóa học, nhiễm nấm men toàn thân, và virus XMRV và virus bệnh bạch cầu ở chuột. Tuy nhiên, trong các nghiên cứu được thực hiện một cách cẩn thận, không có điều kiện nào được chứng minh là gây ra CFS/Seid.

Một số nguyên nhân nghi ngờ khác của CFS/Seid đang được nghiên cứu. Có một số bằng chứng cho thấy rằng CFS/Seid là một rối loạn miễn dịch, gây ra hệ thống phòng thủ của cơ thể hoạt động một cách bất thường. Tuy vậy, điều này không có nghĩa là hệ thống miễn dịch bị suy yếu.

Một hướng nghiên cứu khác tập trung vào hạ huyết áp mạn tính (huyết áp thấp) gây ra bởi một vấn đề trong hệ thống thần kinh.

CÁC YẾU TỐ RỦI RO

Có một số nhóm người có nguy cơ cao bị mắc hội chứng mệt mỏi mãn tính (CFS/Seid).

• CFS/Seid được chẩn đoán thường xuyên hơn ở những người trẻ và trung niên hơn ở trẻ em hoặc người lớn tuổi.
• CFS/Seid được chẩn đoán gấp đôi ở phụ nữ hơn là ở nam giới, và cũng có nhiều khả năng để được chẩn đoán người da trắng (Không phải nhóm hispanic) so với các nhóm dân tộc khác.

CHẨN ĐOÁN

Hội chứng mệt mỏi mãn tính (CFS/Seid), thường được chẩn đoán dựa trên hỏi bệnh sử và khám thực thể. Máu hoặc nước tiểu xét nghiệm có thể được thực hiện để loại trừ các điều kiện khác, nhưng không cần thiết để chẩn đoán CFS/Seid.

(Ảnh minh họa: Nguồn Internet)

Để được chẩn đoán CFS/Seid, bạn phải có tình trạng mệt không giải thích được, kéo dài hay tái phát, cộng với một số các vấn đề bổ sung được liệt kê ở trên.

Nếu bạn có mệt mỏi mãn tính không rõ nguyên nhân nhưng chỉ có rất ít các triệu chứng bổ sung khác, bạn có thể có mệt mỏi mãn tính không rõ nguyên nhân. Đây được coi là một vấn đề khác nhau và được điều trị khác nhau với CFS/Seid.

ĐIỀU TRỊ

Không có cách chữa khỏi hẳn hội chứng mệt mỏi mãn tính (CFS/Seid). Mục tiêu của điều trị là làm giảm các triệu chứng của sự mệt mỏi và giúp bạn đối phó với nó. Nhiều phương pháp điều trị đã được thử nghiệm trong CFS/Seid nhưng không có cách nào đảm bảo thành công chắc chắn. Liệu pháp hành vi nhận thức và tập thể dục tăng dần được coi là các phương pháp điều trị hiệu quả nhất.

Liệu pháp hành vi nhận thức - liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) là một loại liệu pháp có thể giúp giảm các triệu chứng của hội chứng mệt mỏi mãn tính. Nó thường bao gồm một loạt các buổi trò chuyện một giờ với một nhà tâm lý hoặc nhân viên tư vấn. Các phiên họp tập trung thảo luận những niềm tin và hành vi có thể gây trở ngại cho sự phục hồi của bạn. CBT sẽ không chữa CFS/Seid, nhưng nó có thể giúp bạn đối phó tốt hơn với sự mệt mỏi của bạn.

Tập tăng dần - Mặc dù tập thể dục đôi khi có thể làm cho CFS/Seid triệu chứng tồi tệ hơn, thiếu tập kéo dài cũng có thể làm trầm trọng thêm CFS/Seid. Các chuyên gia khuyên bạn nên bắt đầu với các bài tập nhẹ nhàng và từ từ tăng cường độ. Làm việc với một huấn luyện viên chuyên nghiệp là người quen thuộc với CFS/Seid có thể có lợi.

(Ảnh minh họa: Nguồn Internet)

Kháng sinh -  Bạn hoặc bác sĩ của bạn có thể thử một đợt kháng sinh, đặc biệt là nếu bạn có một xét nghiệm máu dương tính với bệnh Lyme. Xét nghiệm Lyme dương tính, tuy nhiên, chỉ đơn thuần chỉ ra rằng bạn đã tiếp xúc với các vi khuẩn gây bệnh Lyme. Nó không có nghĩa là các triệu chứng của bạn có liên quan đến bệnh Lyme.

Thuốc kháng sinh không có vai trò đối với trong điều trị CFS/Seid, và có khả năng tác dụng phụ nghiêm trọng nếu sử dụng kéo dài của thuốc kháng sinh.

Điều trị đau xơ cơ -  Fibromyalgia là một tình trạng gây đau cơ và khớp mà không có một nguyên nhân mang tính chất. Do sự tương tự giữa CFS/Seid và đau cơ xơ, nhiều bác sĩ tin rằng họ là những người bệnh cùng với các triệu chứng chính khác nhau. Một số bác sĩ điều trị cả hai bệnh, bắt đầu với giáo dục và một hoặc nhiều loại thuốc.

Phương pháp điều trị chưa được chứng minh - Phương pháp điều trị chưa được chứng minh có cải thiện các triệu chứng của CFS/Seid bao gồm những điều sau đây:

• Thuốc - bao gồm thuốc chống trầm cảm, thuốc kháng sinh, và thuốc chống virus, bao gồm doxycycline, amantadine, và acyclovir, thuốc có ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch, glucocorticoids (steroid), và cimetidine hoặc ranitidine (kháng histamin dùng để điều trị chứng ợ nóng)
• Vitamin, khoáng chất bổ sung thảo dược - Chúng bao gồm magiê, dầu hoa anh thảo, vitamin B12, chiết xuất từ gan bò hay heo.
• Chế độ ăn loại trừ, trong đó một vài loại thực phẩm được loại bỏ hoặc giảm thiểu
• Loại bỏ các miếng trám răng
• Thuốc dùng để điều trị virus HIV

SỐNG VỚI CFS/SEID

Mặc dù không có điều trị đặc hiệu cho CFS/Seid, điều quan trọng là phải hiểu rằng CFS/Seid không phải là một căn bệnh mới, chúng ta cũng đã có một số kiến thức và kinh nghiệm đáng kể với CFS/Seid. Một số điểm cần lưu ý bao gồm:

• Mức độ nghiêm trọng của CFS/Seid là thay đổi, nhưng các triệu chứng là có thật và tình trạng này có thể diễn tiến nặng. Các triệu chứng không phải là giả bộ. Bởi vì không có xét nghiệm để chứng minh sự tồn tại của CFS / Seid, nhiều người phải đấu tranh để được xác nhận căn bệnh của họ (bác sĩ, các thành viên gia đình, bạn bè, và chủ lao động).
• 
  Không có cơ sở để tranh luận liệu các triệu chứng của CFS/Seid bắt nguồn từ tâm trí của bạn hoặc là kết quả của một sự bất thường chưa xác định. Nếu nguyên nhân là trong tâm trí của bạn, những triệu chứng này ít thực hơn (một khái niệm khó khăn cho một số bệnh nhân và/hoặc gia đình của họ). Nếu nguyên nhân là sự bất thường trong cơ thể của bạn, chỉ là chúng ta còn chưa biết cách để tìm ra và khống chế.
• 
  Hầu hết mọi người với CFS/Seid có trầm cảm ở nhiều mức độ. Trầm cảm có thể được điều trị thành công, và điều trị có thể giúp bệnh nhân đối phó với CFS/Seid tốt hơn.

Nghiên cứu quá trình lâu dài của CFS/Seid đã mang lại kết quả khá trái ngược nhau. Một số bệnh nhân có cải thiện triệu chứng của họ theo thời gian, trong khi những người khác trầm trọng hơn. Dù thuộc nhóm nào, CFS/Seid không dẫn đến suy cơ quan hoặc tử vong.

Yếu tố quan trọng nhất để đối phó thành công với CFS/Seid là phải thiết lập một mối quan hệ gắn bó với bác sĩ điều trị. Điều này nên bao gồm niềm tin của cả hai bên và sự xác nhận rằng CFS/Seid là có thực và đang hủy hoại người bệnh.

Tiến sĩ, Bác sĩ Võ Xuân Quang

Phòng khám Đa khoa Quốc tế Yersin