Cúm Trung Đông (MERS) – Một hiểm họa mới của nhân loại

MERS - Middle East Respiratory Syndrome (MERS) là bệnh lý gây ra do một loại virus mới được phát hiện từ năm 2012 ở Saudi Arabia. Virus được đặt tên như trên do đặc điểm phân bố địa dư của nó tập trung ở khu vực các nước Trung Đông. Tuy nhiên, virus và căn bệnh đang có xu hướng lan tràn ra mọi miền thế giới. Thông tin mới nhất ngày hôm nay (6/6/2015) từ WHO cho biết ở Hàn quốc, đã có 50 ca bệnh được ghi nhận, 2 ca tử vong và 1364 trường hợp bị cách ly. Hàn Quốc đã chính thức trở thành một ổ dịch nguy hiểm và có nguy cơ trở thành nguồn lây lan cho cả cộng đồng nếu không được kiểm soát. Vấn đề không chỉ là của nước này mà hiện đã trở thành mối lo ngại của cả thế giới.

Virus MERS và SARS

Tên gọi chính xác của virus là MERS-CoV, là một loại corona virus họ hàng gần với một tác nhân khác không kém phần nổi tiếng: SARS-CoV, thủ phạm của một trận dịch với 8096 bệnh nhân vào năm 2002-2003 và giết 774 người trong số đó.

Trước hết, cần biết là các virus này đều được phát hiện gần đây và vẫn còn nhiều chi tiết được làm rõ trong quá trình phát triển và gây bệnh của cả hai. Dơi có vẻ là động vật hoang dã trong tự nhiên đóng vai trò ký chủ gây bệnh của cả virus SARS và MERS. Đối với SARS, cầy hương được cho là ký chủ trung gian trước khi truyền bệnh cho người và các động vật có vú khác. Đối với MERS, lạc đà bị nghi ngờ là ký chủ trung gian tuy chỉ có một số ít ca nhiễm bệnh được phát hiện có tiền sử tiếp xúc với lạc đà.

SARS có tốc độ truyền bệnh khá nhanh (8000 ca mắc bệnh trong thời gian 8 tháng) và tỷ lệ tử vong khoảng 10%. Ngược lại, MERS “được cho” là có tốc độ truyền bệnh chậm hơn, tuy những diễn biến gần đây có thể làm thay đổi nhận định này.

Tỷ lệ tử vong của MERS được đánh giá khoảng 36%

SARS thường gây bệnh trên người trẻ mạnh khỏe trong khi MERS thường xảy ra ở các bệnh nhân lớn tuổi có bệnh đi kèm như ung thư, tiểu đường, suy thận, suy giảm miễn dịch, bệnh phổi mãn tính  v.v.. Tỷ lệ tử vong của bệnh tuy cao nhưng thường có liên quan đến những căn bệnh kèm theo này.

Các nơi đã báo cáo có bệnh

Chủ yếu là các nước quanh vịnh Ả Rập: Saudi Arabia, United Arab Emirates (UAE), Qatar, Oman, Jordan, Kuwait, Yemen, Lebanon, Iran. Một số nước có ca bệnh lẽ tẻ và liên quan đến việc di chuyển qua vùng dịch như: Anh, Pháp, Tunisia, Italy, Malaysia, Philippines, Greece, Egypt, Mỹ, Netherlands, Algeria, Austria, Turkey, Germany, Hàn Quốc, China.

Câu chuyện về cơn dịch ở Hàn Quốc: Cơn dịch ở Hàn Quốc được cho là khởi phát từ một người đàn ông 68 tuổi, trở về nước ngày 4/5 sau khi đi qua 4 nước vùng vịnh (Bahrain, United Arab Emirates, Saudi Arabia và Qatar). Bệnh nhân không có triệu chứng trong suốt chuyến bay và bắt đầu ốm ngày 11/5 với triệu chứng ho, sốt. Với những triệu chứng cảm sốt thông thường, bệnh nhân đã đến khám tại nhiều phòng khám và bệnh viện nhưng vẫn không hết bệnh. Các bác sĩ đã bỏ qua MERS vì không hỏi đến vấn đề du lịch của ông ta và một bác sĩ và một y tá của các phòng khám này sau đó đã xác nhận bị MERS. Chỉ đến ngày 18/5, tại một bệnh viện lớn, một bác sĩ đã yêu cầu các cơ quan chức năng kiểm tra test MERS trên bệnh nhân này. Kết quả dương tính được công bố hai ngày sau đó và được đánh dấu là bệnh nhân số 1 trong trận dịch. Có 24 bệnh nhân MERS khác đã được lần dấu vết đến cùng bệnh viện. Một trong số họ, một người đàn ông 44 tuổi đã bay đến Trung Quốc qua Hongkong, dù các bác sĩ đã yêu cầu ở tại nhà. Test MERS của anh ta dương tính ở Trung quốc và bệnh nhân được cách ly tuần sau đó.

Một bệnh nhân khác, nữ - 58 tuổi đã tiếp xúc với bệnh nhân số 1, được chẩn đoán là suyển và cho xuất viện nhưng cuối cùng đã tử vong vì MERS tại một bệnh viện khác vài ngày sau đó.

Một bệnh nhân nam 40 tuổi cũng tiếp xúc với bệnh nhân số 1 trong cùng khoa, được chẩn đoán là viêm phổi và được xuất viện khi tình trạng khá hơn. Các nhà chức trách đã tìm thấy anh ta tại một bệnh viện khác vào ngày chủ nhật kế. Ngày hôm sau, hai bệnh nhân cùng phòng với anh ta có xét nghiệm MERS dương tính. Đó là những ca lây nhiễm cấp 3 đầu tiên được ghi nhận - dù nhà chức trách vẫn còn phủ nhận việc lây nhiễm cấp 3 cho đến thời điểm đó.

Tuy căn bệnh chỉ lây khi bệnh nhân đã có triệu chứng nhưng trên thực tế, số ca được ghi nhận chỉ là số người đã được xác nhận bệnh qua xét nghiệm dương tính. Một số lớn bệnh nhân có biểu hiện cảm sốt rất nhẹ có thể không đi khám hoặc bị bỏ qua không làm xét nghiệm vẫn là những nguồn lây rất lớn và rất khó kiểm soát. Vai trò của các nhà quản lý là rất quan trọng trong việc truy tìm những ca này để đưa ra biện pháp cách ly phù hợp, cách duy nhất để khống chế trận dịch.

Ở vùng Đông Nam Á, ca bệnh đầu tiên được ghi nhận vào cuối tháng tư trên một bệnh nhân Malaysia trở về sau chuyến thăm viếng Thánh địa La Mecque. Tại Việt Nam, tuy chưa có ca bệnh nào được báo cáo nhưng mức rủi ro là rất cao do mật độ di chuyển qua lại của cộng đồng người Hàn ở nước ta cộng với việc xuất khẩu lao động ở các nước vùng Trung Đông. Như trường hợp của Hàn Quốc, nguy cơ dịch là hiển nhiên dù chỉ cần một ca bệnh bùng phát và không được kiểm soát tốt. Hiện nay, Bộ Y tế và chính phủ cũng đã có những khuyến cáo và các biện pháp đề phòng bệnh ở nước ta.

Chẩn đoán và điều trị

Bệnh nhân MERS có các biểu hiện không khác gì so với các bệnh đường hô hấp trên do các dòng coronavirus khác. Thời gian ủ bệnh (từ lúc bị lây đến lúc phát bệnh) thường là 5-6 ngày (dao động từ 2-14 ngày). Khi chưa có triệu chứng, người bệnh chưa thể lây cho người khác. Khi có triệu chứng, bệnh có thể lây qua tiếp xúc hay qua không khí.

Các triệu chứng thường gặp là ho, sốt và khó thở. Một vài bệnh nhân có thể có nôn ói hay tiêu chảy. Có trường hợp nhẹ với triệu chứng hầu như không đáng kể và bệnh nhân có thể bỏ qua. Cũng có những trường hợp nặng bị suy hô hấp cấp nhanh do viêm phổi, hoặc bị suy thận.

Việc chẩn đoán MERS hầu như dựa chủ yếu vào dịch tể học, tiền sử về di chuyển vào vùng dịch hay tiếp xúc với bệnh nhân bị MERS trước đó. Để khẳng định MERS, cần phải thử máu hoặc đàm nhớt:

o    Test PCR với dịch tiết hô hấp cho kết quả chính xác về việc đang bị nhiễm MERS-CoV.
o    Test huyết thanh tìm kháng thể chống MERS-CoV, xác nhận tiền sử tiếp xúc với MERS-CoV.

Mức độ nguy hiểm của bệnh

Chưa ai có thể khẳng định các virus mới có thể nguy hiểm đến mức nào vì toàn nhân loại luôn tìm cách để hạn chế thấp nhất mức độ lây lan và gây bệnh của chúng. Những trận dịch tả, dịch hạch, cúm, đậu mùa … với con số tử vong từ hàng triệu đến hàng chục triệu đã là những bài học đau thương mà lịch sử không bao giờ muốn lặp lại. Ngày nay, những căn bệnh đến con số ngàn và những cái chết hàng chục là đã đủ để các nhà chức năng gióng lên hồi chuông báo động và đưa ra những biện pháp kiên quyết.

Y học hiện đại đã tìm ra nhiều loại kháng sinh hiệu quả giúp loại trừ nguy cơ dịch bệnh do vi khuẩn (dịch tả, dịch hạch, bạch hầu, ho gà v.v..), cũng như nhiều loại vaccine giúp loại trừ nguy cơ dịch bệnh do virus (đậu mùa, sởi, cúm…). Tuy nhiên, vẫn có nhiều căn bệnh KHÔNG CÓ THUỐC PHÒNG VÀ KHÔNG CÓ THUỐC TRỊ. MERS là một căn bệnh như vậy. Do đó, biện pháp chủ yếu hiện nay vẫn là tự bảo vệ mình bằng các biện pháp phòng ngừa thông thường, xác định và cô lập người bệnh cho đến khi hết khả năng lây. Khả năng sống sót của người bệnh phụ thuộc vào sức đề kháng của cơ thể và các điều trị hổ trợ tại bệnh viện.

Sự sợ hãi MERS không chỉ bắt nguồn từ việc người dân cảm thấy không được bảo vệ đầy đủ nhưng từ sự giảm/mất lòng tin vào các biện pháp của những người có trách nhiệm. Việc lây lan MERS một cách nhanh chóng ở Hàn Quốc đã gây nên sự bất bình của dư luận vì cho là Bộ Y Tế đã chậm hành động trong việc cô lập những ca đầu tiên. Tuần qua, Ông Moon Hyong-pyo, Bộ trưởng Bộ Y tế Hàn Quốc, đã đứng ra xin lỗi dư luận: “Chúng tôi xin lỗi vì đã có những phản ứng ban đầu không phù hợp. Chúng tôi đã quá chủ quan” Ông nói trong một cuộc họp báo.

Việc giảm sút lòng tin đã đưa đến một số hậu quả không mong muốn. Bản thân căn bệnh tuy nguy hiểm về mặt y tế nhưng đồng thời cũng đã dẫn đến một số hậu quả về mặt xã hội. Các báo chí ở Hàn Quốc những ngày này đồng loạt đăng tin về việc 230 trường học ở Gyeonggi, Seoul đóng cửa vì sợ lây nhiễm MERS. Nhiều bệnh nhân gọi điện hủy các cuộc hẹn ở bệnh viện vì e sợ tai bay vạ gió vì virus. Các siêu thị thì lên cơn sốt các mặt hàng khử khuẩn nhanh dùng trong gia đình.

Các biện pháp phòng ngừa

Trong khi việc lây lan chủ yếu là từ người qua người, qua các giọt tiết hô hấp hay các vật dụng trung gian, các biện pháp phòng ngừa không có gì khác so với các bệnh hô hấp do nhiễm khuẩn khác:

-Rửa tay thường xuyên với nước và xà phòng khoảng 20 giây. Hướng dẫn trẻ em cách rửa tay và khuyến khích chúng thực hiện. Nếu không có nước và xà phòng có sẵn, có thể dùng các dung dịch sát khuẩn tay có chứa cồn.  
-Che mũi và miệng khi ho hay hắt xì bằng khăn giấy, sau đó bỏ vào thùng rác ngay. Nếu không có sẵn khăn tay, tập thói quen hắt xì vào tay áo thay vì dùng bàn tay bịt mũi hay miệng.
-Tránh sờ vào mắt , mũi, miệng khi chưa rửa tay
-Tránh tiếp xúc thân mật (ôm hôn, dùng chung ly, dụng cụ ăn với người bệnh)
-Thường xuyên lau chùi và sát khuẩn những vật hay tiếp xúc như tay nắm cửa, điện thoại ….

Bài viết tổng hợp từ nguồn tin của CDC, WHO, CNN và NYtimes
(Tiếp tục được cập nhật)

TS.BS Võ Xuân Quang

Phòng khám Đa khoa Quốc tế Yersin

Sốt, ho, khó thở - Triệu chứng cần quan tâm

Ho và hắt xì đúng cách

Các bạn có thể theo dõi những thông tin cập nhật mới nhất về dịch Cúm Trung Đông (MERS) qua website yersinclinic.com và khamonline.com