Di chúc y khoa

Những ngày qua, dư luận xôn xao khá nhiều về một chủ đề mà các nhà quản lý định đưa vào luật liên quan đến người bệnh: quyền được chết. Với một cái tít khá giật gân như thế, các nhà báo tha hồ mổ xẻ đủ khía cạnh của vấn đề và phần lớn đều chùn chân trước những câu hỏi đi sâu vào phạm trù đạo đức.

Những tranh cãi của hai phía thật ra không có gì mới, vì nó đã từng xảy ra và sẽ tiếp tục xảy ra ở bất kỳ một nước hay một xã hội nào khi đưa ra vấn đề này: Đó chính là sự xung đột giữa nền tảng đạo đức và lợi ích thực tế của mỗi cá nhân cũng như của toàn xã hội.

Ở đây, chúng tôi không định đi vào phân tích để bày tỏ sự ủng hộ hay phản đối dự luật quyền được chết, mà muốn nói về một vấn đề khác, liên quan nhưng không kém phần quan trọng: Di chúc y khoa.

Di chúc y khoa là gì?

Đây có lẽ là một khái niệm rất mới ở nước ta. Di chúc y khoa là một từ mà chúng tôi “dịch thoáng” dựa trên những nội dung mà các bệnh nhân ở những nước phát triển thường dùng. Tên tiếng anh của nó là medical advance directives = những hướng dẫn chi tiết về chăm sóc y khoa. Nội dung của di chúc y khoa thường gồm các phần sau:

1.Những gì mà bệnh nhân mong muốn trong quá trình chăm sóc y khoa nếu có diễn tiến xấu, hay nói cách khác, có khả năng tử vong:

-Có cần tiến hành hồi sức cấp cứu không ? (bao gồm hồi sức tim mạch cấp cứu)

-Có cần sử dụng các biện pháp duy trì sự sống không? (bao gồm các máy thở-nuôi ăn nhân tạo)

2.Ý muốn của bệnh nhân trong trường hợp bị sống thực vật:

-Muốn hay không muốn duy trì cuộc sống nếu được xác định là sống thực vật.

3.Chỉ định người có thẩm quyền quyết định nếu bệnh nhân rơi trào trạng thái không ý thức

-Có thể là con cái, người thân khác hay bất cứ ai được tin cậy.

4.Ý muốn của bệnh nhân về thân thể của mình sau khi chết: bao gồm việc hiến cơ quan và việc mổ xác.

- Chúng tôi dùng từ di chúc y khoa vì cảm thấy đây cũng là những ý muốn của người bệnh về việc xử lý cơ thể của mình- giống như bản di chúc là ý muốn xử lý khối tài sản của mình sau khi chết.

Di chúc y khoa có cần hay không?

Đã 40 năm từ ngày thống nhất đất nước, cũng như các ngành khác, ngành Y khoa cũng đã có những bước tiến vượt bậc. Chúng ta nhanh chóng bắt kịp các nước khác về các kỹ thuật y khoa hiện đại, các thiết bị máy móc mới nhất nhưng điều mà chúng ta còn phải học hỏi nhiều lại là những điều hết sức cơ bản: các quy tắc ứng xử trong ngành y tế. Trong đó, di chúc y khoa là một trong những điều mà chúng ta đang cần nghiên cứu và áp dụng.

Có rất nhiều tình huống đang xảy ra mỗi ngày mà người bác sĩ điều trị rất vất vả để tìm ra giải pháp phù hợp. Sau đây là một số ví dụ:

• Một bệnh nhân không có ý thức cần mổ cấp cứu với tỷ lệ rủi ro cao. Bản thân gia đình bệnh nhân có sự tranh cãi về việc đồng ý hay không đồng ý mổ, không có câu trả lời dứt khoát.
• Một bệnh nhân không có ý thức cần mổ cấp cứu với tỷ lệ rủi ro cao. Có rất nhiều người thân chung quanh nhưng chỉ là cháu, bạn, hàng xóm hoặc con rể, con dâu v.v… Vấn đề là không ai muốn nhận trách nhiệm để ký vào cam kết đồng ý mổ.
• Bệnh nhân có bệnh ngặt nghèo đã đồng ý hiến tạng nhưng sau khi tử vong, gia đình cương quyết từ chối dù bệnh viện đang có nhu cầu bức thiết cho một bệnh nhân đã lên lịch mổ.
• Bệnh nhân ung thư giai đoạn cuối, đau đớn rất nhiều, diễn tiến ngưng tim ngưng thở. Nhờ sự tận tình hồi sức của bác sĩ, bệnh nhân lại sống tiếp thêm vài ngày, vài tuần… nhưng quan điểm của gia đình là muốn người thân của mình “đi“ sớm để giảm bớt đau đớn. Họ không cần bác sĩ hồi sức nhưng theo quy định của ban giám đốc, nếu bệnh nhân ngưng tim ngưng thở …. Thì bắt buộc phải tiến hành hồi sức.
• Bệnh nhân bị tai biến mạch máu não. Sau khi cấp cứu, bệnh nhân rơi vào trạng thái thực vật và phải thở máy liên tục. Bác sĩ tiên lượng nếu tiếp tục dùng máy thở và nuôi ăn tĩnh mạch, bệnh nhân hoàn toàn có thể được duy trì cuộc sống nhiều tháng sau đó hay cho đến khi nào ngắt máy thở. Ai là người quyết định việc ngắt máy?

Đó không phải là những sự cố tưởng tượng mà là những việc thật, người thật mà chúng tôi đã từng gặp hàng chục năm trước đây. Tuy không hẳn là “quyền được chết” nhưng khá nhiều tình huống trong đó có thể coi là quyền “không muốn sống”.

Bản di chúc y khoa này là một trong những văn bản cần thiết khi người bệnh đến khám ở bệnh viện hoặc phòng khám, đặc biệt khi bệnh nhân có bệnh nặng và có khả năng diễn tiến xấu bất cứ lúc nào.

Bước đệm cần thiết

Thật vậy, với trình độ dân trí và hoàn cảnh kinh tế-xã hội hiện tại, việc đưa ra quyền được chết như là một cú sốc cho cả người bệnh lẫn những người đang làm nghề Y. Nói thật lòng, ngay cả khi luật được thông qua, chúng tôi cũng không nghĩ có nhiều người trong ngành lại mạnh dạn làm cái việc tước đi cuộc sống của người khác như thế. Thay vì vậy, việc đưa vào áp dụng di chúc y khoa sẽ giúp đỡ rất nhiều các bác sĩ lâm sàng cũng như sẽ làm nhẹ gánh cho rất nhiều gia đình khi tuân theo ý muốn chủ quan của chính người thân của mình.

Cần nhớ là bản thân việc đưa ra di chúc y khoa là tự nguyện, nhưng khuyến cáo cho những đối tượng đặc biệt. Mặt khác, di chúc y khoa là một văn bản có tính pháp lý nên cần được chuẩn hóa bằng luật hay các văn bản dưới luật. Giá trị của di chúc y khoa được công nhận qua hệ thống công chứng là đủ và sẽ không gây tốn kém chi phí hay thời gian của người bệnh.  

TS.BS Võ Xuân Quang

Phòng khám Đa khoa Quốc tế Yersin